Sakarya’da geçmişten günümüze taşınan geleneksel evlilik adetleri, modernleşmenin etkisiyle giderek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Evlilik, tarih boyunca farklı kültürlerde evrilirken, Sakarya’da da kendine has ritüellerle yaşanmış; hem hukuki düzenlemeler hem de sosyolojik ve kültürel perspektif açısından incelendiğinde bu dönüşüm dikkat çekiyor. Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, kültürel mirasın önemli bir parçası olan bu ritüeller hakkında bilgilendirme yazısını kamuoyuyla paylaştı.
EVLİLİK ÖNCESİ GELENEKLER
Eskiden Sakarya’da evlilikler genellikle görücü usulü ile gerçekleşirdi. Düğün, bayram gibi toplu etkinliklerde genç kızlar, aile büyüklerinin gözetiminde seçilir, uygun görülen adaylar erkek tarafına bildirilirdi. Bu süreçte aile yapısı, evliliğin sadece iki bireyin değil, iki ailenin birleşimi olarak görülmesinde merkezi rol oynardı. Toplumsal cinsiyet rolleri neticesinde, evlilik süreci çoğunlukla aile büyüklerinin inisiyatifiyle yönetilirdi.
Kız isteme merasimi, Sakarya’da titizlikle gerçekleştirilen bir gelenekti. Erkek tarafı, aile büyükleri ve yakın akrabalar eşliğinde kız evine gider; “Allah’ın emri, Peygamberin kavliyle” ifadesiyle talep edildikten sonra, ilk gidişte olumlu bir cevap alınmazsa “Balta ağacı bir vuruşta kesilmez” denilerek ikinci bir ziyaret gerçekleştirilirdi. Bu uygulama, evliliğin dini boyutunu ortaya koyarken aynı zamanda evlilik tarihinin evrimine (Evlilik Tarihi ve Evrimi) de ışık tutuyor.
SÖZ VE NİŞAN MERASİMLERİ
Söz kesme, Sakarya’da evliliğe atılan ilk resmi adım olarak kabul edilirdi. Erkek tarafı, kız evine hediyelerle gider; kızın onayı alındıktan sonra gelin adayı misafirlerin elini öperdi. Bu aşamada iki aile arasındaki bağ resmiyet kazanırken, sonrasında düzenlenen nikah töreni, evliliğin hukuki boyutunu (Hukuki Düzenlemeler ve Evlilik Hukuku) tamamlar, yasal bir çerçeveye oturtulurdu.
Nişan merasimi ise, günümüzden farklı olarak daha sade ve anlam yüklü bir şekilde gerçekleştirilirdi. Erkek tarafı, belirlenen bir akşam kız evine giderek gelin adayına takılar ve giysi hediyeleri getirirken; kız tarafı da hazırladığı çeyizleri bohçalara sararak erkek tarafına sunardı. Bu gelenek, aileler arasındaki bağın güçlenmesinde ve evlilik sürecinin sosyolojik temelinin atılmasında önemli bir rol oynuyordu.
SAKARYA’DA BEKAR KIZLAR BÖYLE TANINIYORDU!
Sakarya’da eski dönemlerde giyilen kıyafetler, aile içindeki statüyü ve medeni durumu yansıtıyordu. Bekar kızlar, başlarına oyalı çemberler bağlayıp saçlarını açık bırakırken; evli kadınlar, dantelli beyaz örtmelerle saçlarını tamamen kapatırdı. Böylece, bekar ve evli kadınlar kıyafetlerinden kolayca ayırt edilebilirdi. Bu ayrım, toplumsal cinsiyet rolleri ve evlilik kurumunun kültürel sembollerinin bir yansıması olarak değerlendirilebiliyordu.
Nişan sürecinden sonra çeyiz hazırlıkları büyük önem taşırdı. Çeyiz, yalnızca gelinin kişisel eşyalarını değil, aynı zamanda yeni kurulacak yuvanın temel ihtiyaçlarını da içerirdi. İşlemeli bohçalar, el yapımı örtüler, mutfak eşyaları ve el örgüsü kıyafetler, çeyizin vazgeçilmez parçalarıydı. Çeyiz sergileme geleneği, nişan töreninden sonraki günlerde gerçekleştirilir; mahalledeki kadınlar, evlilik sürecinin ekonomik ve psikolojik etkilerini gözlemlemek üzere gelin evine davet edilirdi.
BAYRAM GELENEKLERİ VE KURBAN TÖRENİ
Nişanlılık süreci Ramazan Bayramı’na denk gelirse, erkek tarafı gelin adayına bayramlık hediyeler gönderirdi. Sürecin Kurban Bayramı’na rastlaması durumunda ise, gelin için özel olarak süslenen bir kurbanlık hediye edilirdi. Kurban, başına ve sırtına kına yakılarak, gelin telleriyle süslenip kız evine götürülürdü. Bu adımlar, evlilik öncesi geleneklerin dini boyutunu ve kültürel ritüellerin sürekliliğini gözler önüne seriyordu.
GÜNÜMÜZDE SAKARYA’DA GELENEKLERİN YENİDEN CANLANMASI
Günümüzde, Sakarya’da geleneklerimiz modern yaşamın getirdiği yeniliklerle buluşarak yeniden canlanıyor. Geçmişimizin değerleri, yeni nesiller tarafından benimsenip yaşatılarak, kültürel mirasımızın geleceğe umutla taşınmasını sağlıyor.
Ayrıca, evlilik tanımında sadece klasik nikah töreniyle sınırlı kalmayan, medeni birliktelik gibi alternatif modellerin de ön plana çıktığı gözlemleniyor. Bu dönüşüm, Sakarya’nın zengin evlilik kültürünün, hem kültürel hem de ekonomik boyutlarda yarattığı etkiyi yeniden sorgulatırken, geçmişin geleneksel değerleri ile bugünün modern anlayışının arasındaki uçurumu da ortaya koyuyor.